Arşimet parşömeni ya da Arşimet Palimpsesti, İstanbul Ayasofya'dan Kudüs'e tarih sayfalarında hayranlık uyandıran bir parşömen kodeks olarak karşımıza çıkıyor. Arşimet'in çalışmarını içeren en eski parşömen olarak kabul edilen bu palimpestlerin ortaya çıkışı filmlere konu olacak ilginçlikte bir hikayeye sahip. Palimpest ifadesi tekrar kullanılan parşömenler anlamına geliyor.
Arşimet Parşömeni nedir ne içeriyor?
Aslen Arşimet ve diğer yazarların eserlerinin Bizans dönemine ait Yunanca bir kopyası olan bu eşsiz palimpsest, Arşimet'in kayıp olduğu düşünülen iki başyapıtını içeriyor: Ostomachion ve Mekanik Teoremler Yöntemi ile birlikte, olağanüstü eseri Yüzen Cisimler Üzerine'nin günümüze ulaşan tek orijinal Yunanca baskısı.
Arşimet Parşömeni İstanbul ve Ayasofya'da başlayan hikaye
Arşimet Parşömeni, Bizans Yunancasıyla yazılmış, Arşimet ve diğer yazarların derlemesini içeren bir papirüs palimpsesti. Bu eşsiz parşömen, kaybolmuş eserlerinden ikisi olan Ostomachion ve Mekanik Teoremler Yöntemi'ni ve Yüzen Cisimler Üzerine adlı orijinal eserinin sadece günümüze ulaşan Yunanca kopyasını içeriyor.MÖ 3. yüzyılda yaşamış matematikçi ve fizikçi Arşimet, kanıtlarını döneminin aydınlarına yazdığı Dorik Yunancası mektuplarda sunuyordu, bunlar arasında Büyük İskender Kütüphanesi'ndeki bilim insanları da vardı. Bu mektuplar daha sonra, Ayasofya'nın mimarı Miletli Isidorus tarafından, o zamanın Bizans Yunancası ile Bizans başkenti Konstantinopolis'te yani İstanbul'da MS 530 civarında kapsamlı bir metin olarak derlendi.1204 yılında Batılı Haçlılar tarafından Konstantinopolis'in yağmalanmasının ardından, parşömen izole bir Yunan manastırına götürüldü. Çünkü Haçlılar genellikle Yunan yazısını Latin kilisesine karşı dinsizlikle eşitleyerek birçok benzer metni yakıp yağmalıyordu. Bu ortaçağ Bizans parşömeni, o dönemde Bizans Konstantinopolis'inin Haçlıların elinde olduğu zamanlardan sonra, muhtemelen Kudüs'e doğru yolculuk etmiştir. Ancak, bu uzak manastırda parşömenin değeri anlaşılmamış ve hızlıca üzerine bir dini metin yazılmıştır. 1229 yılında, Arşimet'in yazılarının üzerini açıldı, kazındı ve yıkanarak en az altı diğer kısmi papirüs parşömenle birlikte kullanılarak bir Hristiyan metin oluşturuldu.Parşömen, en azından 16. yüzyıla kadar izole bir Yunan Ortodoks manastırı olan Mar Saba'da kaldı. Yaklaşık 1840 yılından önce, parşömen, Kudüs'teki Yunan Ortodoks Patrikhanesi tarafından İstanbul'daki Aziz Haç Manastırı Metohionu'nun kütüphanesine geri getirildi.Parşömen, yazıldığından dokuz yüz yıl sonra 1899 yılında hala Yunan kilisesinin elinde ve İstanbul'daydı, burada Yunan bilgin Papadopoulos-Kerameus tarafından kataloglandı. Bu Johan Heiberg'in dikkatini çekti. Heiberg, 1906 yılında kilise kütüphanesini ziyaret etti ve ayrıntılı fotoğraflar çekmesine izin verildi. Orijinal metnin büyük bir kısmı hala görülebilir durumdaydı ve Heiberg, 1915 yılında metni yayınladı.1922 yılında, I. Dünya Savaşı'nın ardından İstanbul'daki Yunan Ortodoks kütüphanesinin tahliyesi sırasında parşömen kayboldu. Bir Batılı işadamı kitabı 70 yıl boyunca gizlemiş ve bazı metinlerin üzerine yeniden satış değerini artırmak için sahte resimler yapıştırılmıştı. 1998 yılında kitabı özel olarak satamayan işadamının kızı, New York'ta yapılan bir açık artırmada Yunan kilisesi tarafından tartışmalı bir şekilde yarışılan müzayede için riske girdi. Amerikan mahkemesi müzayedeyi onayladı ve parşömen anonim bir alıcı tarafından satın alındı (Jeff Bezos'un söylentilere göre alıcı olduğu söylenir). Sahte resimlerin altında kalan metinler ve daha önceden okunamayan metinler, ultraviyole, kızılötesi ve görünür ışık kullanılarak elde edilen görüntülerin analiz edilmesiyle ortaya çıkarıldı.
Görüntüleme ve dijitalleştirme
Baltimore'daki Walters Sanat Müzesi'nde, parşömen 1999-2008 yılları arasında kapsamlı bir görüntüleme çalışmasının konusu oldu ve (daha önce saklandığı bodrumunda küf nedeniyle ciddi şekilde zarar gördüğü için) koruma çalışması yapıldı. Bu çalışma, Walters Sanat Müzesi'ndeki el yazmaları küratörü Dr. Will Noel tarafından yönetildi ve Michael B. Toth'un R.B. Toth Associates şirketi tarafından yönetildi, parşömenin korumasını Dr. Abigail Quandt gerçekleştirdi.Dijitalleştirme için hedef kitlesi Yunanca bilim insanları, matematik tarihçileri, uygulamalar oluşturanlar, kütüphaneler, arşivler ve görüntülerin üretimine ilgi duyan bilim insanlarıdır.Rochester Teknoloji Enstitüsü'nden Dr. Roger L. Easton Jr., Equipoise Imaging'den Dr. William A. Christens-Barry ve Dr. Keith Knox tarafından oluşturulan bir görüntüleme ekibi, ultraviyole, görünür ve kızılötesi dalga boylarında dijital görüntülerin bilgisayar işleme kullanılarak yapıldığı parşömenin çoğunluğunu ortaya çıkardı, bunların arasında Arşimet'in yazıları da var.
2006 yılından önce parşömenin tamamını üç spektral bantta dijital olarak işlediler, 2007 yılında ise 12 spektral bantta ve raking ışıkla tüm parşömeni yeniden görüntülediler: UV: 365 nanometre; Görünür Işık: 445, 470, 505, 530, 570, 617 ve 625 nm; Kızılötesi: 700, 735 ve 870 nm; ve Raking Işık: 910 ve 470 nm. Ekip, bu görüntüleri sahte renklerle daha fazla altta yatan metni ortaya çıkarmak için dijital olarak işledi. Ayrıca, orijinal Heiberg görüntülerini dijitalleştirdiler. Stanford Üniversitesi'nden Dr. Reviel Netz ve Nigel Wilson, bu görüntülerle Heiberg'in anlatımındaki eksiklikleri gidererek metnin bir transkriptini hazırladılar.1938'den sonra bir satıcı, metnin satış değerini artırmak için parşömenin dört adet Bizans tarzı dini resmi yerleştirdi. Bu, altta yatan metni kalıcı olarak okunamaz hale getirdi gibi görünüyordu. Ancak, Kaliforniya'daki Menlo Park'taki Stanford Lineer Hızlandırıcı Merkezi'nde yapılan yoğunlaştırılmış X-ışınları, Dr. Uwe Bergmann ve Bob Morton tarafından, henüz ortaya çıkarılmamış 174 sayfalık metnin kısımlarının çözülmesine başlamak için kullanıldı.
X-ışınları şu şekilde kullanıldı:Senkrotron ışığı, ışık hızına yakın hızda seyahat eden elektronların depolama halkasında kavisli bir yol izlemesiyle oluşturulur ve X-ışınlarından kızılötesi dalga boylarına kadar elektromanyetik ışık yayar. Elde edilen ışık demeti, birçok farklı türden maddenin karmaşık yapısını ve özelliğini ortaya çıkarmak için ideal niteliklere sahiptir.Nisan 2007'de, palimpsestte yeni bir metin bulunduğu açıklandı, Aristoteles'in Kategoriler'i üzerine bir yorum metni, yaklaşık 9.000 kelime uzunluğundaydı. Bu metnin büyük bir kısmı, 2005 yılında Kaliforniya'daki Stanford Lineer Hızlandırıcı Merkezi'nde üretilen odaklanmış X-ışınları kullanılarak aydınlatılmayan bölümler tespit edilerek 2009 yılında ortaya çıkarıldı. Dr. Will Noel bir röportajında şunları söyledi:Bir parşömenin altında gizlenen bir metin altın değerindedir ve iki metin daha bulmak tamamen şaşırtıcıdır. Ama daha da olağanüstü bir şey oldu.
Arşimet parşömeni şunları içerir:
- Düzlemlerin Denge Durumu
- Spiraller Üzerine
- Bir Dairenin Ölçüsü
- Küre ve Silindir Üzerine
- Yüzen Cisimler Üzerine
- Mekanik Teoremler Yöntemi
- Ostomachion
- MÖ 4. yüzyıl politikacısı Hypereides'in Konuşmaları
- Porphyry (veya Afrodisiaslı İskender) tarafından yazılan Aristoteles'in Kategorileri üzerine bir yorum
- Diğer eserler
Kaynaklar: