Akbaba deyince aklınızda ne canlanıyor? Zerdüştlerin kutsal hayvanı? Nil Karaibrahimgil'in "..akbaba olmasın.." deyişi? Kovboy filmleri?.. Aslında akbabalar etrafa pek zararı olmayan, ömürlerini eşlerine sadık geçiren ve nesilleri tükenme tehdidi altındaki canlılar...Akbabalar, Leş yiyici yırtıcı kuşlar olarak Aegypiinae ve Cathartidae familyaları altında sınıflandırılmıştır. En bilinen özelliği leşçil olması yani leşlerle beslenmesi ve kel kafaları, pençelerinin sivri olmaması, güçlü mide asitleri gibi fiziksel özelliklerinin de bununla uyumlu olmasıdır. Örneğin güçlü gagasıyla kara akbabalar leşin derisini parçalayıp yiyebilir, derisi açılmış bu leşin iç organlarını kızıl akbabalar tüketebilir, leşin kemiklerini sakallı akbabalar kendi yöntemleriyle yer ve kalan parçalarıda küçük akbabalar toplayabilir.
Türkiye`nin Akbabaları
Türkiye'de akbabaların dört türü gözlemlenebilir. Hatta bu kuşların bir kısmının önemli üreme habitatları da yine Anadolu coğrafyasındadır. Ancak bazı türler yok olma tehlikesi ile karşı karşıya olduğu için korunmasına özen gösterilmelidir.Türkiye’de görülebilecek akbabalar; Kızıl akbabalar, kara akbabalar, küçük (Mısır) akbabası ve Sakallı akbabadır.
Çöplük müdavimi: Küçük Akbaba
Mısır Akbabası ya da küçük akbaba (Neophron percnopterus) olarak isimlendirilen diğer bir tür ise Mısır’a göçmesi ve diğer akbabalara göre küçük yapıda olmasından dolayı bu ismi almıştır. Leşçil olan küçük akbabalar çöplüklerde ki atık gıdalarla da beslenmektedirler. Beyaza yakın açık renkli olan ve sarı yüzü ile dikkat çeken bir kuştur. Anadolu’da yaşayan ve üreyen akbabalar içinde nesli en hızlı tükenme tehlikesi altında olan türdür. Kuzey Doğa Derneği tarafından uydudan izleme projesi ile takip edilmektedir. Böylece yıllık yaşamsal döngüleri, göç rotası, kullandıkları yaşamsal alanlar hakkında detaylı bilgi edinilmesi hedeflenmiştir. Bu bilgiler sayesinde bu akbaba türü daha iyi metodlarla koruma altına alınabilecektir.
Karizmatik Akbabalar: Sakallı Akbaba
Sakallı akbabalar (Gypaetus barbatus), farklı yüz yapısı ve sakal gibi alt gagası altında duran tüyleri ile hemen dikkat çeker. Kırmızı/kahverengi olan bu akbabalar 40 yıla kadar yaşayabilmektedirler. Diğer akbabalar gibi tek eşli olan bu türlerde yine yok olma tehlikesi altındadır. Özellikle Anadolu’daki popülasyonu risk altındadır.
Diğer türlerden farklı olarak bireysel yaşayan sakallı akbabaların beslenme davranışları da diğer türlere göre farklılık gösterir. Yine leşlerle beslenirler ancak leşlerden kalan kemikleri de tüketebilirler. Küçük kemikleri doğrudan yutarak tüketirken, büyük kemikleri belli yüksekliklerden kayalara bırakarak parçalar ve böyle tüketirler. Mide asitleri kemikleri sindirebilecek kadar kuvvetlidir. Kimi zaman aynı şekilde kaplumbağaları da yüksekten bırakıp parçalayarak tüketirler. Ancak canlı hayvan tüketimi çok nadirdir. Kuzu kuşu, sakallı, nuri kuşu gibi yerel isimleri bulunmaktadır.
Dev Kanatların Efendisi: Kara Akbaba
Kara akbaba (Aegypius monachus) Türkiye’de Beypazarı Ankara, Dörtdivan Bolu ve Eskişehir civarında üreme alanına sahip Avrupa’nın kanat açıklığı en büyük olan kuşudur. Ancak her geçen gün sayıları azalmaktadır. Kara akbabalarla ilgili Muzaffer Evci’nin yapımcı, Ece Soydam’ın yönetmenliğini yaptığı TRT için hazırladıkları “Dev Kanatlar” belgeseli bu kuşların hayatını anlatmaktadır. Yurtdışında pek çok ödül alan bu yapım hem doğa belgeselleri içinde önemli bir yapımdır hem de bu türün bir çiftinin yıl boyunca yaşam döngüsünü, çiftlerin bağlılığını, yuva kurma ve yavrulamalarını göstermektedir. Kış döneminde ise güneye göç eden kara akbabalar yaklaşık olarak 2700-3000 km civarı yol katederler. Anadolu’da kara akbabalara bay kara, büyük akbaba, esmer akbaba, rahip akbaba, uşak kapan gibi isimler de verilmektedir. Ömür uzunluğu 30 yıla ulaşabilen bu türün çiftleri diğer akbabalar gibi birbirine sadık olur.
En Popüler: Kızıl Akbaba
Kızıl Akbaba (Gyps fulvus), yine yok olma tehdidi altındaki büyük yırtıcı kuşlardan olup, özellikle HES gibi habitat tahribine sebep olan projelerle yok olmaktadırlar. Ayrıca tarım ilaçları da yine yok olmalarında etkilidir. Buldukları leşlerin iç organlarını tüketirler. Genelde 15 bireylik koloniler oluştururlar ve bu şekilde gezerler. Leş buldukları zaman gürültücü ve ürkütücü görünebilirler. Genel olarak diğer türlere göre daha yaygın bilinirler. Akbuba, alababa, hohor, kelkerkenez gibi farklı isimlerle adlandırıldıkları olur.Post-Fledging Movements of Cinereous Vultures Aegypius monachus in Turkey Revealed by GPS Telemetry Movement ecology of the Egyptian Vulture (Neophron percnopterus) in the Middle East and North Africa Kuzey Doğa DerneğiDev Kanatlar