Kutup bölgelerinde saha araştırmaları yapan Doç. Dr. Korhan Özkan, Hacettepe Üniversitesi Ekoloji Topluluğu'nun daveti üzerine konferans verdi. Doç. Dr. Özkan, ODTÜ Deniz Bilimleri'nde topluluk ekolojisi, sucul ekoloji, kuş ekolojisi ve biyoçeşitlilik üzerine çalışıyor. Korhan Özkan, Grönland'ın yanı sıra iki kez (2017 ve 2019'da) katıldığı milli Antarktika seferi ile Kutuplarda araştırma yaptı.
Özkan konferansta, Antarktika ve Kuzey Kutbu'nda yaptığı çalışmalardan, bölgelerin durumundan bahsetti. Danimarka'da doktora yaparken 3 kez Kutuplarda saha çalışması yaptığını belirten Özkan, topluluk ekolojisi ve koruma biyolojisinin entegre konular olduğunu ifade ederek, konuşmasını sürdürdü: "Kutup çalışmalarında deniz kuşlarını çalıştım. Doğu Akdeniz'de ada martılarını çalışıyoruz. Ada martıları dünyada yok olmak üzere. 800 çifte kadar düşmüştü sayıları. Daha sonra İspanya'daki kolonileri doğru sayılarla yeniden 30 bine ulaştı. Türkiye ve Kıbrıs'ta sadece 10'ar çift ada martısı kaldı. Koruma yerelden başlar. Bu yüzden üniversitelerde "ekokampüs" isimli bir çalışma yapıyoruz."Korhan Özkan, ilerleyen dakikalarda kutuplarda yaptığı çalışmalardan bahsetti. Özkan, "Kutupları hep buzul olarak biliriz ama her zaman öyle değildi. 35 milyon yıl önce dünya ortalama 10 derece daha sıcaktı (Eosen, Miyosen geçişlerinde). Kutup yoktu o dönemleri düşünürsek. Dağların tepesinde bile kalıcı buzullar yoktu. Almanya civarında timsahların, İngiltere'de su aygırlarının yaşadığına; Sibirya'ya kadar tropik ormanların olduğuna dair kanıtlar var. Yani böyle bir dünya da vardır ama bundan 32 milyon yıl önce. O dönemlerden beri dünya iklimi soğuyor. Kutuplar global ekosistemin tanımlayıcısı konumunda, dünyanın önemli bir dinamiğidir. Geçmişteki sıcaklıkların bir kısmını sediment kayıtlarından, bir kısmını da Antarktika ve Grönland'dan alınan buz karotlarından biliyoruz. Karlar yağdıkça yığılma olur ve içine hava sıkışır. Sıkışan havadan da geçmiş atmosfer tahmin edilir." dedi.
İngiltere Sibirya ile aynı enlemlerde olmasına karşın neden buzul değil?
Korhan Özkan, sunumunda, İngiltere ve Sibirya'nın aynı enlemlerde olmasına karşın, İngiltere'nin neden buzullar altında olmadığına dikkat çekti. Özkan, bu sorunun cevabını, "Bu, su döngüsü sayesindedir. Su döngüsünü sağlayan hem tuz hem de sıcaklık sebebiyle su kütlelerinin oluşumudur." diyerek yanıtladı ve devamında ekledi: "Kutuplar bu bütün döngünün merkezindedir. Çünkü kutuplar erimek demektir ve oluşan tüm bu dinamikler bozulabilir. Kutuplar oluştu ama 30 milyon yılda oluştu. Sorun şu; 200 yılda kutupları kaybedersek, şoku ağır olur. Çünkü canlılar 30 milyon yıllık bir değişimi evrimsel olarak takip edebilir ama o değişim 200 yıla sıkışırsa büyük yok oluşlara ve ekosistem değişimlerine sebep olur."Özkan, sunumunu sürdürdü: "Kuzey Kutbu'nda denizin üzerinde kalıcı deniz buzu bulunur ama altı denizdir. Orada, Grönland en büyük kara parçasıdır. Kuzey Kutbu, coğrafi olarak karasal bir alan yani kıta değildir, denizdir. Grönland'ın üstünde 3 km kalınlığında buz vardır. Karasal alanlar sadece adanın kıyılarında bulunuyor. Oralar uzun yıllarca kıymetsiz arazi olarak görülmüştür. Ancak bundan 80 yıl önce, Norveç Svalbard'ı sahiplenmiştir. Norveç'e Svalbard için özel statü tanınmıştır; mihmandarlık statüsü. İsteyen herkes Svalbard'a girebilir ama koordinasyon Norveç'indir."Danimarka'da doktora yaptığı zamanlarda 3 kez Kuzey Kutbu'nda araştırma yapan Özkan, bu saha araştırmalarında su ekolojisi çalıştığını söyledi. Özkan, erimeyle birlikte buzun çekildiğini ve açılan yeni alanlardaki göllerin ekoevrimsel dinamiklerini araştırdığını anlattı.Korhan Özkan Grönland hakkında kısa bilgiler de vererek, "Grönland, 50 bin nüfuslu bir yer. Işık olmadığı için kışın 6 ay karanlıktır. Kutuplarda sosyoloji, çevre çok farklıdır. Sadece üç çeşit ağaç vardır, bunlar bir insan boyunda bile değildir. İnsanların ana besinlerinden biri foklardır. Denizlerde ise gelgitler çok fazladır. Günde iki kez sular 4.5 metre yükselip düşüyor." dedi.
Kuzey Kutbu da Güney Kutbu da hızla eriyor
Doç. Dr. Özkan, Kuzey Kutbu'ndaki buzun tamamının çok yakın süre içinde eriyeceğini vurguladı. Bu konuda Özkan, son 4 yıldır Rusya'nın kuzeyinden Grönland'a gemilerin daha önce geçememesine karşın artık geçebildiğini söyleyerek örnek verdi. Grönland'da buzullar son 150 yılda 40 km çekildi.Ardından Özkan, Güney Kutbu'na yani Antarktika'ya geçerek Antarktika çalışmalarından bahsetti. Korhan Özkan, "Güney Kutbu biraz daha ilginç. Kuzey Kutbu'nu örneğin Kuzey Amerika'ya olan insan göçlerinin geçiş noktası olması dolayısıyla biliyorduk. Ancak Antarktika çok uzun yıllar bilinmiyordu. Antarktika'nın keşfi henüz 1800'lerin başındadır. Antarktika'nın merkezi kıtadır ve Avrupa'nın 1,5 katı büyüklüğündedir. Kimi yerlerin altında yaklaşık 5 kilometre buz bulunuyor. Buzların altında da göller var. Ülkeler bu gölleri sondajlayabilmek için birbiriyle yarışıyor. Antarktika üzerinde iddia sahibi birkaç ülke var ama hak sahibi yok. Büyük Antarktika sözleşmesi sayesinde kimse hak iddia edemez, bilime ve korumaya ayrılmış bir kıtadır. Askeri birlikler, madencilik, kıyı avcılığı yasaktır. Aynı anda 100 turist bile giremez kıtaya. Aynı zamanda kıta, dünyanın en soğuk ve rüzgarlı bölgesidir. Nüfusu ise bin ila 4 bin arasıdır fakat bu nüfus bilim insanı nüfusudur ve kışın binin altına düşmektedir." şeklinde konuştu.
Korhan Özkan, Antarktika'daki ilk araştırmasında 25 gün kamp yaptığını, ikinci seferde ise gemide çalıştığını söyledi. Göllerden sediman çamuru alarak araştırmalar yaptığını anlatan Özkan, sedimanda ne kadar derine gidilirse zamanda da o kadar eskiye gidildiğini belirtti. Bu araştırmaların ekosistem değişimlerini, besin dinamiklerini anlama imkanı sunduğunu da ifadelerine ekledi. Antarktika araştırmacısı Özkan, şimdi ise çevresel DNA araştırmaları yaparak canlıların bıraktığı DNA'dan çeşitliliği incelediklerini belirtti. Özkan, odak çalışması olan fil foklarının dışkısındaki DNA'dan, ne ile beslendiklerini öğrenmeyi amaçlıyor.Kutup araştırmacısı Özkan, bir örnekle, Antarktika'nın da Kuzey Kutbu gibi hızla eridiğinden bahsetti. Özkan, 2 yıl önce Larsen buz sahanlığından kopan, Kıbrıs'tan büyük olan kıyı buzunu örnek gösterdi. Bu kıyı buzunun suyun üstündeki yüksekliği 200 metredir. Bu şekilde bir şehir, hatta ülke büyüklüğünde olan birçok buz kopmuştur.Fotoğrafların kaynağı; Korhan Özkan web site